ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ;
Προτού επισκεφθείτε το Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης και την έκθεση «Εβλιγιά Τσελεμπί: Το Βιβλίο των Ταξιδιών», ανατρέξτε στον ιστότοπο της έκθεσης http: //www. thebookoftravels. org. Μετά την εμφάνιση της αρχικής σελίδας, με ένα κλικ στη φράση «Watch the full film», θα παρακολουθήσετε ένα υποβλητικό εξάλεπτο βίντεο, με εκπληκτική μουσική υπόκρουση, που μας εισάγει μοναδικά στην ατμόσφαιρα του Οθωμανού ταξιδευτή και συγγραφέα του 17ου αιώνα, Εβλιγιά Τσελεμπί, με εσωτερικές λήψεις από το Τοπ Καπί και την Αγία Σοφία, με όλη τη μυσταγωγία των εποχών που κουβαλάνε. Ο Τσελεμπί, εξάλλου, όπως ανέφερε σε ομιλία του την ημέρα των εγκαινίων ο Ηλίας Κολοβός, επίκουρος καθηγητής Οθωμανικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, ήταν ευσεβής δερβίσης.
Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη το 1611, ο Εβλιγιά μπήκε στην αυλή του Μουράτ Δ΄ όταν ήταν έφηβος, επιδεικνύοντας σπάνιο χάρισμα στη μελέτη της ισλαμικής θρησκείας, την αφήγηση ιστοριών και τη μουσική. Οταν ήταν 21 ετών, είδε ένα όνειρο που τον κίνησε να ταξιδέψει για την υπόλοιπη ζωή του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία τότε εκτεινόταν από τα βάθη της Ανατολίας μέχρι την Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική, και να γράψει το Βιβλίο των Ταξιδιών.
Μέσα από την παρουσίαση ντοκουμέντων, κειμένων, βιβλίων, εικόνων, και μέσα από τη χρήση ψηφιακού υλικού, η έκθεση μάς αφηγείται ένα πραγματικό αλλά και πνευματικό ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη, την Αθήνα, τα Βαλκάνια, το Κάιρο, τη Βιέννη. Από την πρωτεύουσα της Αυστρίας, ο Εβλιγιά μάς μεταφέρει μοναδικές περιγραφές των κήπων της, ενώ ειδικό βάρος έχουν οι περιγραφές του από την επίσκεψή του στον Παρθενώνα πριν από τον βομβαρδισμό του Μοροζίνι κ. ά.
Οι ιστορίες του Εβλιγιά είναι συναρπαστικές, αλλά δεν ξέρεις πού τελειώνει η πραγματικότητα και πού αρχίζει η φαντασία. Ρωτήσαμε σχετικά τον δρα Αχμέντ Αμίν, λέκτορα στο Πανεπιστήμιο Φαγιούμ της Αιγύπτου, στο τμήμα Ισλαμικής Αρχαιολογίας (ο δρ Αμίν εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών). Οπως μας είπε τηλεφωνικά στα ελληνικά, «το έργο του Εβλιγιά είναι σημαντικό όχι μόνο για τους Οθωμανούς, αλλά και για όλους τους λαούς της βαλκανικής χερσονήσου και είναι ένα έργο με λογοτεχνικές, ιστορικές, θρησκευτικές, φιλοσοφικές, ανθρωπολογικές προεκτάσεις. Η ειρωνεία είναι ότι όχι μόνον χριστιανοί αλλά και πολλοί μουσουλμάνοι σήμερα αγνοούν τον Τσελεμπί. Ουσιαστικά, είναι γνωστός μονάχα στους κύκλους των ειδικών. Το ενδιαφέρον είναι ότι πρόκειται για ένα μεγάλο έργο, συνολικά δέκα βιβλία. Ενα από αυτά τα βιβλία είναι αφιερωμένο εξ ολοκλήρου στην Ελλάδα και υπάρχει και ένα κομμάτι που περιγράφει ειδικά τη Ρόδο. Ο Τσελεμπί περιγράφει εξαντλητικά όλα τα μέρη που επισκέφθηκε, χώρες, πόλεις, κωμοπόλεις, μικρά χωριά, τα μνημεία, τις επιγραφές, τα πάντα».
Ηταν όμως αξιόπιστος ως ταξιδιωτικός συγγραφέας ή ένας εκπληκτικός μυθιστοριογράφος; «Τίποτε από τα δύο ή και τα δύο», λέει ο δρ Αμίν. «Βλέπετε, σε κάποια πράγματα είναι όντως ακριβής, σε άλλα όμως επιστρατεύει τη φαντασία του. Εχει επισκεφθεί τόσα πολλά μέρη, έχει δει και συνομιλήσει με τόσους πολλούς ανθρώπους και του είναι δύσκολο να ερμηνεύσει όσα βλέπει και ακούει. Για την Κομοτηνή, για παράδειγμα, αναφέρει τους Κόπτες της πόλης, την ιστορία τους κ. τ. λ. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν είδε Κόπτες αλλά τους Τσιγγάνους της Κομοτηνής. Το έργο του είναι ένα μείγμα ντοκουμέντου και φαντασίας. Μπορείς να αφεθείς στη μαγεία του, αλλά αν θες να διασταυρώσεις τα στοιχεία που δίνει πρέπει να το κάνεις σαν σχολαστικός μελετητής».
Ο Ραχίλ Μοχαμάντ, διευθυντής του οργανισμού Maslaha, επιμελητής και καλλιτεχνικός διευθυντής της έκθεσης, μας είπε ότι «ο Εβλιγιά Τσελεμπί συμβολίζει την ακατάπαυστη επιθυμία για το ταξίδι, τη γνώση, την περιέργεια να μάθεις το διαφορετικό. Είναι ένα σημαντικό μήνυμα αυτό όχι μόνο για τους μουσουλμάνους αλλά για όλο τον κόσμο. Επίσης, δείχνει καθαρά ότι το Ισλάμ και οι μουσουλμανικές κοινότητες βρίσκονταν από νωρίς σε συνεχή διάλογο με την Ευρώπη και τις πόλεις της. Μέσω του Εβλιγιά μαθαίνουμε για την κοινότητα καλβινιστών στην περιοχή του Γαλατά. Ο ίδιος συνδύαζε πολλές ταυτότητες: του περιηγητή, του παραμυθά, του διανοούμενου, του θρησκευόμενου, του στρατιώτη, του μουσικού, του παγκόσμιου πολίτη εν τέλει».
Ο Ρ. Μοχαμάντ υπογραμμίζει ότι «τα γραπτά του Εβλιγιά συνιστούν ιδανικό οδηγό στην Οθωμανική Αυτοκρατορία εκείνης της εποχής, χάρη στη μανία του στις λεπτομέρειες, ειδικά όταν περιγράφει πόλεις όπως η Ιστανμπούλ και το Κάιρο. Είναι ένα γράψιμο διανθισμένο με λογοπαίγνια, στυλιζαρισμένο, με αναφορές στο Κοράνι, την περσική ποίηση, σε θρύλους και παραδόσεις, ιστορίες που ακούει στα ταξίδια του».
Φαίνεται πως το χειρόγραφο του Βιβλίου των Ταξιδιών παρέμεινε αδιάβαστο έως τα 1742 και η επιστημονική ενασχόληση με αυτό ξεκίνησε τον 19ο αιώνα, αν και με πολλές προβληματικές μεταφράσεις. «Δεν είναι να απορείς που λίγοι γνωρίζουν σήμερα το όνομά του. Εχει λοιπόν σημασία που τετρακόσια χρόνια από τη γέννησή του, η Ουνέσκο τον τιμά φέτος ως μεγάλο ταξιδευτή και συγγραφέα».
Εργαλείο σκεψης
«Σύγκρουση πολιτισμών»; Το παράδειγμα του Εβλιγιά Τσελεμπί μιλάει για το αντίθετο μάλλον. «Εκπροσωπεί εκείνο το είδος της αλληλεπίδρασης που προκύπτει μέσα από την επαφή διαφορετικών θρησκειών κα πολιτισμών ανά τους αιώνες, υπονομεύοντας την ιδέα ότι υπάρχει κάποιο είδος σύγκρουσης πολιτισμών», λέει ο Ραχίλ Μοχαμάντ. «Ο Εβλιγιά εκφράζει το αντίθετο του σύγχρονου φονταμενταλισμού, την παράδοση του Ισλάμ που έχει να κάνει με τη δημιουργική σκέψη, τον διάλογο, τη διαφωνία, κυρίως τα εργαλεία για να χτυπηθεί η κοινωνική αδικία. Εξ άλλου, ο φονταμενταλισμός υπάρχει σε όλες τις θρησκείες και επηρεάζει όλες τις κοινωνίες.
»Ο Εβλιγιά μεγάλωσε μέσα στο κλίμα θρησκευτικού πλουραλισμού της Ινσταμπούλ. Οι σχέσεις ανάμεσα στους μουσουλμάνους, τους χριστιανούς και τους εβραίους επηρεάζονταν από το πολιτικό και κοινωνικό κλίμα, ήταν όμως αυτή η πολύπτυχη ατμόσφαιρα που πυροδότησε τη σκέψη του. Σε ένα έξοχο απόσπασμα, όταν στέκεται μέσα στην εκκλησία του Αγίου Στέφανου, στη Βιέννη, και ακούει τη μουσική του εκκλησιαστικού οργάνου, συγκινείται τόσο που “τα μάτια του γεμίζουν με δάκρυα και τα πνευμόνια του με αίμα”».
Η έκθεση και οι στόχοι της
Η έκθεση «Εβλιγιά Τσελεμπί: Το Βιβλίο των Ταξιδιών», διοργανώνεται στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης της Αθήνας (Αγίων Ασωμάτων 22 και Διπύλου 12) από το British Council και το Μουσείο Μπενάκη, στο πλαίσιο του προγράμματος Our Shared Europe, με στόχο τον διάλογο για αμοιβαίο σεβασμό και κατανόηση με τις μουσουλμανικές κοινότητες της Ευρώπης. Η έκθεση ξεκίνησε στο Λονδίνο, χάρη στη συνεργασία ανάμεσα στο Βρετανικό Συμβούλιο, τον οργανισμό Maslaha και την εταιρεία design Effusion, στην οποία συμμετείχαν σημαντικά ιδρύματα και ιδιώτες. Θα διαρκέσει έως τις 26 Ιουνίου.
Πηγή: http://www.kathimerini.gr/
