ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΘΕΤΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ
Στο αφιέρωμα για τις εκλογές στο Δήμο Κομοτηνής επέλεξα να παρουσιάσω τις δημοτικές εκλογές του 1934 γιατί υπάρχουν πολύ ενδιαφέροντα κοινά στοιχεία με τις εκλογές του 2010. Οι φετινές εκλογές διεξάγονται στη διάρκεια μιας μεγάλης οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα και αβεβαιότητας σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι εκλογές του 1934 διεξήχθησαν στο τέλος της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που ξεκίνησε το 1929 στην Αμερική. Ακόμη, οι φετινές εκλογές γίνονται στους νέους δήμους μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση του Καλλικράτη. Το 1934 οι εκλογές έγιναν ύστερα από αλλαγές στους Δήμους και στην εκλογική διαδικασία (αύξηση του αριθμού των Δήμων, περιορισμένο και τελικά μάλλον θεωρητικό δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες).
Εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, οι εκλογές σήμερα χαρακτηρίζονται από το κλίμα πόλωσης που καλλιεργείται από τα δύο κόμματα εξουσίας, ενώ οι εκλογές του 1934 υπήρξαν πεδίο πρωτοφανούς έντασης μεταξύ των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου και των αντιπάλων τους. Σε τοπικό επίπεδο, το ενδιαφέρον των υποψηφίων συγκεντρώνεται, σήμερα, στις εκλογικές προτιμήσεις των ψηφοφόρων από την περιφέρεια ύστερα από τις συνενώσεις αλλά και στις επιλογές των Μουσουλμάνων εξαιτίας ενός αμιγούς μουσουλμανικού συνδυασμού, ενώ τότε υπήρχε μεγάλο ενδιαφέρον για την προσφυγική και κατά δεύτερο λόγο τη μουσουλμανική ψήφο.
Ύστερα από την απελευθέρωση της Θράκης, ο Απόστολος Σούζος, ο οποίος γεννήθηκε στα Ζαγοροχώρια των Ιωαννίνων, διορίστηκε πρώτος Δήμαρχος της πόλης το 1919 και άσκησε τα καθήκοντά του μέχρι τον αιφνίδιο θάνατό του το 1924. Ο διάδοχός του Νικόλαος Ζωΐδης, ο επίσης προερχόμενος από τα Ζαγοροχώρια, ορίστηκε νέος Δήμαρχος από την πλειοψηφία του Δημοτικού Συμβουλίου το 1924 και η θητεία του ανανεώθηκε πανηγυρικά μετά τη νίκη στις πρώτες δημοτικές εκλογές του 1925. Δυστυχώς, όπως και ο προκάτοχός του, δεν κατάφερε να ολοκληρώσει τη θητεία του εξαιτίας του θανάτου του το 1927. Η ατυχία των πρώτων Δημάρχων δεν συνεχίστηκε στην περίπτωση του νέου Δημάρχου Σοφοκλή Κομνηνού ο οποίος κατάφερε να κερδίσει τις δημοτικές εκλογές του 1929 και να ολοκληρώσει υγιής τη θητεία του. Η δική του ατυχία ήταν διαφορετική: ήταν Δήμαρχος εν μέσω των θλιβερών επιπτώσεων της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στην τοπική κοινωνία (1929-1933). Ο Κομνηνός κλήθηκε να υπερασπιστεί την πολιτική ηγεμονία των Βενιζελικών στο Δήμο της Κομοτηνής αμέσως μετά την ήττα του Κόμματος των Φιλελευθέρων στις βουλευτικές εκλογές του 1932 και του 1933, το αποτυχημένο κίνημα του Πλαστήρα το 1933 και την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Βενιζέλου. Όλες αυτές οι δραματικές εξελίξεις είχαν αποτέλεσμα την πρωτοφανή ένταση ανάμεσα στις δύο πολιτικές παρατάξεις, στους Βενιζελικούς και τους Αντιβενιζελικούς σε όλη την Ελλάδα.
Οι πρωταγωνιστές των εκλογών του 1934
Στον απόηχο των δραματικών πολιτικών εξελίξεων, ο συνδυασμός των Φιλελευθέρων στις δημοτικές εκλογές του 1934 απαρτιζόταν από τα πιο γνωστά και καταξιωμένα ονόματα της παράταξης στην κοινωνία της Κομοτηνής. Επικεφαλής του συνδυασμού ήταν ο τότε Δήμαρχος Κομοτηνής Σοφοκλής Κομνηνός, πρώην πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου και της Ενώσεως Παντοπωλών. Ο ηπειρώτικης καταγωγής μεγαλέμπορος Λύσανδρος Σκουτέρης ήταν δημοτικός σύμβουλος και πρόεδρος του Πολιτικού Συλλόγου Φιλελευθέρων, έχοντας διατελέσει πρόεδρος διαφόρων σωματείων στην Κομοτηνή. Ο προσφυγικής καταγωγής έμπορος Νικόλαος Λαγωΐδης ήταν δημοτικός σύμβουλος, πρώην πρόεδρος της Λέσχης των Φιλελευθέρων και για αρκετά χρόνια πρόεδρος της προσφυγικής Ενώσεως Αδριανουπολιτών. Ο Χρ. Βοΐκογλου ήταν πρόεδρος της Ενώσεως Υποδηματοποιών και έφορος της Ομοσπονδίας Επαγγελματιών Κομοτηνής. Οι πρώτοι τρεις θεωρούνταν τα «βαριά» πολιτικά ονόματα του συνδυασμού.
Η συμμετοχή επίλεκτων στελεχών του Κόμματος των Φιλελευθέρων και εκπροσώπων με ισχυρά ερείσματα στην κοινωνία της Κομοτηνής δεν στάθηκε αρκετή για να αποσοβήσει την πολιτική ήττα. Η παράταξη του Κομνηνού επρόκειτο να πληρώσει τη δυσαρέσκεια των ψηφοφόρων για την κυβέρνηση Βενιζέλου (1928-1932). Η διεθνής κρίση προκάλεσε σοβαρά προβλήματα στην τοπική οικονομία (κάθετη πτώση των εισοδημάτων, πάγωμα της αγοράς, ανεργία) και η κυβέρνηση χρεώθηκε την ευθύνη για την αποτυχημένη αντιμετώπιση της κρίσης. Εκτός από το αίσθημα άνισης μεταχείρισης αρκετών προσφυγικών ομάδων από τους Βενιζελικούς, οι πρόσφυγες ψηφοφόροι, οι οποίοι ήταν οργανωμένοι σε πέντε μεγάλες οργανώσεις στην Κομοτηνή, ήταν αντίθετοι με την ελληνοτουρκική συμφωνία του 1930. Η πόρτα της επιστροφής στις προγονικές εστίες έκλεινε οριστικά και οι πρόσφυγες θεωρούσαν υπεύθυνο τον Βενιζέλο. Η μουσουλμανική μειονότητα ήταν αντίθετη στη βενιζελική πολιτική στις λεγόμενες Νέες Χώρες και υποστήριζε τους πολιτικούς του αντιπάλους. Όσον αφορά το έργο του βενιζελικού Δημάρχου, ο Σοφοκλής Κομνηνός δεν είχε καταφέρει να επιδείξει σημαντικό έργο παρά την ταυτόχρονη θητεία της κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου (1928-1932). Η πόλη παρέμενε χωρίς πολεοδομικό σχέδιο, οι υγειονομικές υπηρεσίες ήταν υποβαθμισμένες, το οδικό δίκτυο θεωρούνταν πολύ προβληματικό, το έργο στο χείμαρρο Μπουκλουτζά ήταν ακόμη στα χαρτιά.
Ο πολιτικός αντίπαλος του Κομνηνού, ο Δημήτριος Μπλέτσας, ήταν προετοιμασμένος να καρπωθεί τη δυσαρέσκεια των προσφύγων και των Μουσουλμάνων ψηφοφόρων για τους Φιλελεύθερους αντιπάλους του. Ο ίδιος διέθετε μεγάλη επιρροή στην τοπική κοινωνία χάρη στην Ομοσπονδία των Επαγγελματιών της πόλης. Ήταν πρόεδρος τόσο του Σωματείου Αλευροβιομηχάνων όσο και της Ομοσπονδίας Επαγγελματιών Κομοτηνής. Η Ομοσπονδία αποτελούσε την Ένωση 12 επαγγελματικών σωματείων της πόλης με 600 περίπου μέλη (στοιχεία του 1932). Η εκλογή του Μπλέτσα στη θέση του προέδρου της Ομοσπονδίας, το 1927, αποτελούσε σημείο καμπής για την αναδιοργάνωσή της και την αύξηση της επιρροής της στις υποθέσεις της πόλης. Ενδεικτικά αναφέρεται πως εννέα μέλη της (όπως οι πρόεδροι σωματείων Δημ. Μπλέτσας, Νικ. Δετσαρίδης, Ι. Γρηγοριάδης και τα μέλη σωματείων Λυσ. Σκουτέρης, Νικ. Λαγωΐδης, Κυρ. Βογιατζόγλου κ.α.) είχαν θέση στο 24μελές δημοτικό συμβούλιο της Κομοτηνής την περίοδο 1929-1934.
Τα αποτελέσματα των εκλογών του 1934
Στις 11 Φεβρουαρίου 1934 ο μεγάλος νικητής των εκλογών ήταν ο Δημήτριος Μπλέτσας, ο εκλεκτός υποψήφιος του Λαϊκού Κόμματος (των Αντιβενιζελικών). Σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής, το 24μελές Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Κομοτηνής αποτελούνταν από 17 συμβούλους του αντιβενιζελικού συνδυασμού (Μπλέτσα), έξι συμβούλους του βενιζελικού συνδυασμού (Κομνηνού) και ένα σύμβουλο του Ευκλείδη. Αναζητώντας τα ονόματα των νέων δημοτικών συμβούλων, η εφημερίδα «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης υποστήριζε πως και οι εννέα εκλεγμένοι Μουσουλμάνοι σύμβουλοι ανήκαν στην παράταξη του Μπλέτσα, ενώ η εφημερίδα «Θάρρος» της Δράμας ανέφερε πως ένας Μουσουλμάνος σύμβουλος, ο Ισμαήλ Μεχμέτ Ισμαήλ, ανήκε στο συνδυασμό των Βενιζελικών. Επειδή το άθροισμα των συμβούλων του Μπλέτσα στον κατάλογο του «Θάρρους» υπολείπεται ενός για να συμπληρωθεί ο αριθμός των 17 συμβούλων, θεωρώ πως μάλλον η «Μακεδονία» έχει δίκιο.
Στο δημοσίευμα του «Θάρρους» τα ονόματα των νέων συμβούλων ήταν: (συνδυασμός του Λαϊκού υποψηφίου Μπλέτσα) Ηλ. Παπαγεωργίου, Τηλ. Μπάσμας, Λυσιμ. Παυλίδης, Κων. Βογιατζόγλου, Ευστ. Καραγιαννίδης, Κ. Χατζηιωαννίδης, Π. Σπιρτίδης (επτά Χριστιανοί), Μαΐρ Ντάσσα (Εβραίος καπνομεσίτης), Χαβούζ Χασίμ Βεγιούρ, Χατζή Αχμέτ Ογλού Μεμέτ, Ισμαήλ Μεντάχ Ογλού Μεντάχ, Ιμπραχήμ Ογλού Αρίφ, Χουσεΐν Ογλού Ιμπραχήμ, Χουσεΐν Ογλού Μουσταφά, Τεφήκ Αλή Ογλού Αλή, Χουσεΐν Αβλή Ογλού Μεχμέτ (οχτώ Μουσουλμάνοι). Οι σύμβουλοι της αντιπολίτευσης, των συνδυασμών του Κομνηνού (της βενιζελικής παράταξης) και του Ευκλείδη, ήταν 7 Χριστιανοί (με βεβαιότητα): Ν. Λαγωΐδης, Λυσ. Σκουτέρης, Δ. Ιατρόπουλος, Φ. Ανδρίκου, Γ. Γεωργιάδης, Π. Μοσχίδης, Χ. Βοΐκογλου. Τέλος ο Ισμαήλ Μεχμέτ Ισμαήλ, αν και αναφέρεται ως σύμβουλος της μειοψηφίας (σύμφωνα με το «Θάρρος»), ανήκε μάλλον στους συμβούλους του νικητή Μπλέτσα (σύμφωνα με τη «Μακεδονία»). Ενδεχομένως η γραφή των ονομάτων των Μουσουλμάνων να παρουσιάζει λάθη αλλά δεν στάθηκε δυνατή η διασταύρωσή τους με άλλη πηγή.
Το πρόβλημα της «μετακίνησης» ενός συμβούλου στον παραπάνω ονομαστικό κατάλογο δεν αλλοιώνει δύο πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά αυτών των εκλογών: τη συντριβή του υποψηφίου του Βενιζέλου και την υπερψήφιση του αντιβενιζελικού υποψηφίου από τους Μουσουλμάνους ψηφοφόρους στην Κομοτηνή. Η σύνθεση του νέου δημοτικού συμβουλίου ήταν πολύ ανανεωμένη εξαιτίας της μη επανεκλογής αρκετών πρώην βενιζελικών συμβούλων. Η εκπροσώπηση της χριστιανικής πλειοψηφίας διατηρούσε τις γνωστές ισορροπίες μεταξύ γηγενών και προσφύγων. Η μουσουλμανική μειονότητα εξασφάλισε πολύ ικανοποιητική εκπροσώπηση (εννέα σύμβουλοι το 1934 έναντι έξι το 1929). Μεταξύ των 17 συμβούλων του νέου Δημάρχου Μπλέτσα, η παρουσία εννέα Μουσουλμάνων δημιουργούσε νέα δεδομένα στο Δήμο Κομοτηνής. Η εβραϊκή κοινότητα εκπροσωπούνταν από τον καπνέμπορο Μαΐρ Ντάσσα, ενώ η αρμενική κοινότητα δεν είχε δικό της εκπρόσωπο όπως στο προηγούμενο δημοτικό συμβούλιο. Με αυτά τα στοιχεία είναι πολύ ενδιαφέρον να μελετηθεί η θητεία της δημοκρατικά εκλεγμένης δημοτικής Αρχής από την εκλογή του Μπλέτσα μέχρι τη Δικτατορία του Μεταξά (Φεβρ. 1934 – Αύγ. 1936).
Οι αντιδράσεις των πολιτικών και του Τύπου επικεντρώνονταν στην ψήφο των προσφύγων και της μουσουλμανικής μειονότητας. Σε δηλώσεις του ο Γενικός Διοικητής Θράκης Μαντάς, διορισμένος από την κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος, τόνισε πως η μεταστροφή των άλλοτε βενιζελικών ψηφοφόρων υπέρ του Λαϊκού Κόμματος οφείλονταν στην αλλαγή προτίμησης των προσφύγων στην Κομοτηνή. Ο Γενικός Διοικητής απέφυγε να εμπλέξει τη μουσουλμανική μειονότητα. Αντίθετα, η βενιζελική εφημερίδα της Θεσσαλονίκης «Μακεδονία» απέδωσε την ήττα των Φιλελευθέρων στην Κομοτηνή στις παρεμβάσεις του Γενικού Διοικητή Μαντά και στην ψήφο των μειονοτήτων της πόλης, Μουσουλμάνων και Εβραίων. Ένα στοιχείο είναι απολύτως βέβαιο: η ήττα του Κομνηνού, του υποψηφίου της βενιζελικής παράταξης, οφείλεται κυρίως σε αίτια που ξεπερνούσαν τα όρια της δικής του πολιτικής ευθύνης και συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την αποδοκιμασία της ίδιας της βενιζελικής παράταξης.
Μετά τις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές του 1934 πέρασαν 17 ολόκληρα χρόνια για να κληθούν οι ψηφοφόροι στην Ελλάδα ξανά στις κάλπες για την ανάδειξη των δημοτικών και κοινοτικών Αρχών (1951) εξαιτίας της Δικτατορίας του Μεταξά, του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου.
Υ.Γ. Παρακαλούνται όσοι κατέχουν αρχεία, παλαιές εφημερίδες, φωτογραφίες να έρθουν σε επικοινωνία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους στο τηλ. 2531033311. Η γνώση της ιστορίας της Κομοτηνής είναι υπόθεση όλων μας.
Πηγή: http://www.paratiritis-news.gr/
