ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ
Πού βρισκόταν η «Τζοκόντα» κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου; Κρυμμένη στο καταφύγιο, όπως πολλά άλλα αριστουργήματα της τέχνης. Οι κρατικές καλλιτεχνικές συλλογές της Γαλλίας ταξίδεψαν πολύ την περίοδο του Πολέμου, από το 1939 μέχρι το 1946. Τα γαλλικά μουσεία είχαν και αυτά μερίδιο στα δεινά μέσα στον κυκεώνα και το χάος. Γεγονότα που ελάμβαναν χώρα με φόντο μια άλλη αηδιαστική ιστορία που εκτυλισσόταν πίσω από τους τοίχους των μουσείων, αλλά χωρίς τη συμμετοχή του προσωπικού τους. Από το 1940 το Λούβρο και το Μουσείο Ζε ντε Πομ χρησιμοποιήθηκαν ως αποθήκες για τις συλλογές που οι ναζί έκλεβαν από εβραίους συλλέκτες.
Τις παραμονές του πολέμου η Γαλλία διέθετε πασίγνωστα μουσεία. Το Παρίσι υπήρξε πόλη καλλιτεχνών: ο Πικάσο, ο Μπρακ και ο Ματίς δουλεύουν εκεί ήδη από τις αρχές του αιώνα. Στην πόλη δραστηριοποιούνται συγχρόνως πολυάριθμες γκαλερί, έμποροι έργων τέχνης, ειδικοί τεχνοκριτικοί, ιστορικοί τέχνης και συλλέκτες. Ο Ζακ Ζογιάρ είναι διευθυντής των Εθνικών Μουσείων και της Σχολής του Λούβρου. Είναι ήδη γνωστός και αναγνωρίσιμος και έχει αίσθηση της ευθύνης του. Αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να ετοιμάσει σχέδιο διάσωσης των κρατικών συλλογών, για την περίπτωση που τα πράγματα πάρουν άσχημη τροπή. Την απόφαση αυτή έλαβε με βάση την εμπειρία της Ισπανίας, όπου το 1936, πρώτη χρονιά του Εμφυλίου, τέθηκε σε εφαρμογή σχέδιο εκκένωσης του Μουσείου ντελ Πράδο, με συνθήκες κάποιες φορές τραγικές και με κατεύθυνση προς την Ελβετία. Ο Ζακ Ζογιάρ είχε παίξει καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη μεταφορά των ισπανικών συλλογών από το έδαφος της Γαλλίας.
Ηδη από το 1938 αρχίζει να σκέπτεται ένα ανάλογο σχέδιο για τα μουσεία της Γαλλίας. Επισήμως, μιλούν για κάποιους χειρισμούς που απαιτούνται για να σωθούν τα αγάλματα και οι πίνακες από ενδεχόμενους βομβαρδισμούς. Ο υπεύθυνος των γαλλικών μουσείων όμως έχει στον μυαλό του τις ενδεχόμενες λαθροχειρίες των Γερμανών, δεδομένου ότι στην άλλη όχθη του Ρήνου η τρέλα είναι πλέον εμφανής και ήδη τρίζει τα δόντια της. Το 1937 στο Μόναχο έγινε μια μεγάλη έκθεση για τη λεγόμενη διεφθαρμένη τέχνη, που συνοδεύτηκε από τη ρίψη στη φωτιά κάποιων πινάκων που δεν θεωρήθηκαν «καθαροί». Την ίδια εποχή ο Χίτλερ αναθέτει στον Χανς Πος, διευθυντή του Μουσείου της Δρέσδης, τη φροντίδα να δημιουργήσει ένα Μουσείο Καλών Τεχνών στο Λιντς (σ.σ.: η πόλη όπου μεγάλωσε), γεμάτο με έργα που συνάδουν με τα πρότυπά του. Μάλιστα φλερτάρει με την ιδέα να ανακτήσει τα έργα «που εκλάπησαν» από τη Γερμανία εδώ και χίλια χρόνια.
Ολόκληρη η Ευρώπη αρχίζει να φοβάται για τις συλλογές της. «Την εποχή εκείνη οι Γάλλοι σκέπτονται ότι οι Γερμανοί θα αρπάξουν ό,τι θέλουν» λέει ο Γκιγιόμ Φονκενέλ, ο ιστορικός του Λούβρου. Στο έργο του «Το εξαφανισμένο μουσείο» (Εκδόσεις Γκαλιμάρ) ο ερευνητής Εκτορ Φελιτσιάνο περιγράφει ένα Χίτλερ με εμμονή για τις γαλλικές συλλογές. «Ηλπιζε ότι θα υπογραφόταν μια επίσημη συνθήκη ειρήνης με τη Γαλλία, μέσω της οποίας θα έφθαναν στην κατοχή του, ως πολεμική αποζημίωση, τα καλύτερα έργα του Μουσzείου του Λούβρου». Τον Αύγουστο του 1939 ο Ζογιάρ οργανώνει τη μεταφορά των 50 πρώτων αριστουργημάτων, μεταξύ των οποίων η «Τζοκόντα», το πολύπτυχο της Μπαλ (ξυλόγλυπτο διακοσμητικό της αγίας τράπεζας καθολικής εκκλησίας), η «Κυρία με τον Μονόκερω» και τα σχέδια του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Εντεκα πύργοι και αβαεία στην Κεντρική και Νότια Γαλλία, ιδιαίτερα το Σαμπόρ, αποτελούν τους μυστικούς χώρους αποθήκευσης των έργων. Οι πύργοι του Λουβινί, του Πω και του Μοντάλ επιτάσσονται.
Στα μουσεία, το αμπαλάρισμα των καμβάδων και των αγαλμάτων συχνά γίνεται με τη βοήθεια των εργαζομένων στα μεγάλα καταστήματα, όπως το ΒΗV κοντά στο δημαρχείο ή το Σαμαριτέν. Από τον Αύγουστο μέχρι τον Δεκέμβριο διοργανώνονται 200 ταξίδια προς ποικίλους προορισμούς εντός της Γαλλίας και 5.446 κιβώτια εγκαταλείπουν το Παρίσι, τις Βερσαλλίες, το Νανσύ, τη Λυών και άλλες πόλεις, κατευθυνόμενα σε 83 σημεία αποθήκευσης. Το πολύπτυχο του Ιζενχάιμ- κόσμημα του Μουσείου Κολμάρ, που οι Γερμανοί εποφθαλμιούν- βρίσκει καταφύγιο στη Δορδόνη, ενώ ο «Μυστικός Αμνός» του Βαν Αϊκ κρύβεται στον πύργο του Πω, πριν από την παράδοση της Γαλλίας στους Γερμανούς, στο Βισύ, το 1942. Οσο για τη Νίκη της Σαμοθράκης οδεύει προς Βαλενσέ. Ο τεράστιος πύργος του Σαμπόρ κλείνει για το κοινό και καθίσταται ένα είδος σταθμού μετεπιβίβασης για τη μεταφορά όλων αυτών των έργων.
Μέσα στον πυρετό του πολέμου τα πολύτιμα αντικείμενα εγκαταλείπουν το «σπίτι» τους και μεταναστεύουν υπό συνθήκες που κάποιες φορές κρύβουν κινδύνους. Τον Μάιο του 1940 και υπό τη σκιά της γερμανικής απειλής κάποιοι θησαυροί μεταφέρονται και πάλι, ενώ οι αποθήκες που βρίσκονται δυτικά μεταφέρονται όσο πιο νότια γίνεται. Οταν καταλαμβάνεται και η ελεύθερη ζώνη διοργανώνεται μια τρίτη μεταφορά που θα οδηγήσει σε καλύτερο καταμερισμό των έργων. Στη συνέχεια, το 1944, υπό την απειλή ενδεχόμενης απόβασης στις ακτές της Μεσογείου, οι καλλιτεχνικοί θησαυροί απομακρύνονται από τις παράλιες περιοχές.
Η «Τζοκόντα» τυλίγεται με κόκκινο βελούδο και στη συνέχεια τοποθετείται μέσα σε ένα πλαίσιο. Ολόκληρο το πακέτο κλείνεται σε ένα κιβώτιο με διπλά τοιχώματα, από ξύλο λεύκας που φέρει το διακριτικό ΜΝLΡ Νo 0, μαζί με τρεις κόκκινες βούλες, σήμανση που διευκρινίζει ότι πρόκειται για αντικείμενο εξαιρετικής αξίας. Τους 70 μήνες της εξορίας ο πίνακας όργωσε τη Γαλλία: Σαμπόρ, Λουβινί, Σαμπόρ και πάλι, μετά Λοκ Ντιε, στο Μουσείο Ενγκρ του Μοντομπάν, Μοντάλ κοντά στο Σεν Κρε. Τέλος, φθάνει στο Παρίσι το 1945.
Ολο αυτό το διάστημα, στο Παρίσι, το Λούβρο έχει εκκενωθεί και έχει κλείσει, αλλά στη συνέχεια παρουσιάζεται και πάλι κινητικότητα. Οι Γερμανοί, εξηγεί ο Γκιγιόμ Φονκενέλ, τελικά μαθαίνουν πού ακριβώς βρίσκονται τα έργα, αλλά δεν τα αγγίζουν. Μέσα στο ναζιστικό χάος δεν είναι όλοι σύμφωνοι για το μέλλον που επιφυλάσσεται στη γαλλική πολιτιστική κληρονομιά. Ο κόμης Βολφ Μέτερνιχ, υπεύθυνος της γερμανικής επιτροπής για την προστασία των έργων τέχνης της Βέρμαχτ, είναι αντίθετος με την πολιτική της οργανωμένης λεηλασίας των έργων. Οι αποθήκες, εκτός των άλλων, φυλάσσονται πολύ καλά. «Αυξήστε τη φύλαξη των αριστουργημάτων που ανήκουν στο έθνος. Καθήκον μας είναι να τα παραδώσουμε στις επόμενες γενεές» θυμίζει ο Ζακ Ζοζάρ στο προσωπικό των μουσείων, στα τέλη του 1942.
Πηγή: http://www.tanea.gr/
