ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΟΛΟ
ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ
Στην Ξάνθη, την αλλοτινή «πρωτεύουσα» των καπνοπαραγωγών και των ευπατριδών, οι σύγχρονοί της κάτοικοι, μείγμα διαφορετικών κοινωνικών, εθνολογικών και θρησκευτικών ομάδων, όχι μόνο συντηρούν τον εντυπωσιακό παραδοσιακό οικισμό της, αλλά έχουν αναγάγει τον πολιτισμό σε πρώτη ανάγκη.
Η Φιλοπρόοδη Ενωση Ξάνθης, εγκαταστημένη σε δύο αριστουργηματικά κτήρια του 19ου αιώνα -στο ένα συστεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο- δίνει ένα αξιοσημείωτο «παρών» στον παλμό της πόλης. Περισσότερα από οκτακόσια μέλη κάθε ηλικίας αφιερώνουν καθημερινά τον χρόνο τους για να έχει η πόλη από ραδιόφωνο πολιτισμού μέχρι φεστιβάλ μουσικής, και από θέατρο μέχρι εκδόσεις βιβλίων. Η «ψυχή» τής ΦΕΞ, ο Πασχάλης Ξανθόπουλος, εξηγεί πώς είναι να κινείς τα νήματα της τέχνης και της δημιουργίας εκεί στον ακριτικό Βορρά.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ: Τι ακριβώς είναι η ΦΕΞ; Ενα τεράστιο δίκτυο δραστηριοτήτων πολιτισμού με δεκάδες υπο-ομάδες;
ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ: Πράγματι, η ΦΕΞ είναι σαν μια ομοσπονδία συλλόγων και ομάδων, οι οποίες θα μπορούσαν κάθε μια ξεχωριστά να αποτελεί έναν αυτόνομο οργανισμό. Δημιουργήθηκε το 1952, από την ανάγκη των κατοίκων να μπορούν να παρακολουθούν την πολιτιστική κίνηση. Μία από τις πρώτες κινήσεις που έγιναν ήταν να στηθεί μια βιβλιοθήκη, την οποία στη συνέχεια τη χάρισε στον Δήμο και σήμερα απαρτίζει τη Δημοτική μας Βιβλιοθήκη. Παράλληλα, ήταν ο φορέας που έκανε πραγματικότητα τις συνεργασίες με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, ώστε να έρχονται οι παραστάσεις του στην περιοχή μας, ενώ δημιούργησε μία από τις παλαιότερες κινηματογραφικές λέσχες στην Ελλάδα. Και τα τελευταία χρόνια άνοιξε μια σειρά από δραστηριότητες, με εργαστήρια για παιδιά και ενηλίκους. Κάποιος που βρίσκεται για οποιονδήποτε λόγο στην Ξάνθη και έχει άμεση σχέση με ένα αντικείμενο, έρχεται και προσφέρεται εθελοντικά οργανώνοντας ένα εργαστήριο, εφόσον υπάρχει ένα δυναμικό κατοίκων που ενδιαφέρεται. Ετσι, σήμερα έχουμε είκοσι εργαστήρια, στα οποία γίνονται μαθήματα κάθε λογής: κινηματογράφος, θέατρο, παραδοσιακοί χοροί, λάτιν, τάνγκο, τάι τσι, για να αναφέρω μερικά παραδείγματα. Οταν κάποια από αυτά δημιουργούν βασικές υποδομές, και σε ανθρώπινο δυναμικό κι εξοπλισμό, αποκτούν μορφή έκφρασης, δηλαδή οργανώνονται σε λέσχες.
Χ.Π.: Κι όλα αυτά έχουν για «ορμητήριό» τους το Λαογραφικό Μουσείο;
Π.Ξ.: Κυρίως, αν και υπάρχει και το Σπίτι του Πολιτισμού, στο οποίο, όταν ολοκληρωθεί η αποκατάστασή του, ευελπιστούμε να στεγάσουμε εκεί πολλές από τις δραστηριότητές μας. Το Μουσείο είναι ανοιχτό στους επισκέπτες του από το πρωί μέχρι το μεσημέρι και μετά ανοίγει στα μέλη μας -περίπου 800-, τα οποία και έχουν πρόσβαση στους χώρους ολόκληρο το εικοσιτετράωρο.
Χ.Π.: Τα δύο κτήρια στα οποία στεγάζεστε, πέρα από δείγματα του πλούσιου παρελθόντος της περιοχής, πιστοποιούν και το γεγονός ότι είστε από τις ελάχιστες πόλεις της Ελλάδας που οι κάτοικοι διατήρησαν τα τεκμήριά τους...
Π.Ξ.: Οταν η Ξάνθη χαρακτηρίστηκε, μαζί με τα νησιά μας και την Πλάκα τη δεκαετία του '70, παραδοσιακός οικισμός, εδώ σ' εμάς εγκαταλείφθηκε το πλάνο υποστήριξης και οι ντόπιοι κάτοικοι έμειναν μόνοι τους να κρατήσουν τον χαρακτήρα και το ύφος του οικισμού. Θα μπορούσαν να είχαν παραχαράξει την ιστορία και να είχαν κτίσει τα διαμερισματάκια τους. Αντιθέτως, πήραν δάνεια που τα πληρώνουν μέχρι σήμερα τα παιδιά τους, για να μπορούμε τώρα να κυκλοφορούμε εμείς και οι επισκέπτες και να θαυμάζουμε αυτήν την ωραία παλιά πόλη.
Χ.Π.: Η οποία μάλιστα κατά ένα μεγάλο ποσοστό κατοικείται...
Π.Ξ.: Είναι ο μεγαλύτερος παραδοσιακός οικισμός που εξακολουθεί να κατοικείται στη χώρα. Γι' αυτό, το σκεπτικό του Μουσείου ήταν να λειτουργήσει ως ένα ζωντανό κύτταρο μέσα σε μια πόλη που είναι κατοικήσιμη και που από το μεσημέρι και μετά, όταν σταματούν οι επισκέψεις, αρχίζει η δραστηριότητα των κατοίκων. Δεν ξέρω αν υπάρχει άλλο μουσείο που να υπάρχουν πενήντα κλειδιά κι ελεύθερη πρόσβαση σε όσους κάνουν ραδιόφωνο, σινεμά, θέατρο, ζωγραφική, αγιογραφία.
Χ.Π.: Οπότε παύει να είναι ένα μουσείο, αλλά πολιτιστικό κέντρο.
Π.Ξ.: Ακριβώς. Ολοι όσοι συμμετέχουν στα εργαστήρια χρησιμοποιούν τους χώρους πολύ ελεύθερα. Επειδή η ΦΕΞ διαχειρίζεται δύο από τα ωραιότερα και μεγαλύτερα παραδοσιακά κτήρια της παλιάς πόλης, εξυπηρετεί την ανάγκη όλων αυτών των ανθρώπων να παρακολουθούν εκδηλώσεις και δραστηριότητες. Κάθε εξάμηνο οργανώνεται πολιτιστικό πρόγραμμα: θεατρικές παραστάσεις, προβολές, εκθέσεις, μέχρι φεστιβάλ μουσικής. Θα σας εξηγήσω πώς λειτουργούμε. Οι Ξανθιώτες έχουμε το πλεονέκτημα ότι η πόλη μας είναι η γενέτειρα του Μάνου Χατζιδάκι. Οταν φωνάξαμε τον Παντελή Βούλγαρη να μας μιλήσει για τον Μεγάλο ερωτικό, εκτός απ' όσα είπε για την ταινία και τη σχέση του με τον συνθέτη, την επομένη επισκέφτηκε σχολεία για να τους μιλήσει για τον κινηματογράφο και μετά ήρθε και από το αντίστοιχο εργαστήριο και μίλησε πιο εξειδικευμένα για τη δουλειά του. Ετσι οργανώνονται όλη η δομή μας και οι πολιτιστικές μας δράσεις, και νομίζουμε ότι αυτός είναι και ο καλύτερος τρόπος. Μειώνοντας και το κόστος μιας φιλοξενίας, καθώς η ΦΕΞ δεν είναι επιδοτούμενη.
Χ.Π.: Είναι εντυπωσιακό πάντως ότι είστε τόσο δυναμικοί, όταν η υπόλοιπη περιφέρεια ζει μόνο μέσα από την τηλεόραση.
Π.Ξ.: Το μότο μας είναι «Κάθε μέρα στην Ξάνθη, κάθε μέρα στη ΦΕΞ». Ως προσέλευση, ποσοτικά είμαστε καλύτερα από την Αθήνα. Σε μια βραδιά ποίησης μαζεύουμε περί τα εκατόν πενήντα άτομα, ενώ υπάρχουν εκδηλώσεις ακόμη μεγαλύτερης αποδοχής. Κι ενώ θα μπορούσαμε να έχουμε ακόμα μεγαλύτερη προβολή από τα ΜΜΕ, το αφήνουμε σε άλλους φορείς που το έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Εμείς έχουμε δει ποιες είναι οι βασικές ανάγκες μας κι εκεί εστιαζόμαστε. Στο δημοτικό μας αμφιθέατρο, στο οποίο έχει χαρίσει ο γιος του Μάνου Χατζιδάκι ένα πιάνο με ουρά, οργανώνουμε τέσσερα μουσικά φεστιβάλ. Σε συνεργασία με το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, εδώ και πέντε χρόνια, κάνουμε το φεστιβάλ κλασικής μουσικής, κατά τη διάρκεια του οποίου γίνονται ημερίδες, συζητήσεις, μαθήματα. Είναι μεγάλη δυναμική και ώθηση για τα παιδιά που φοιτούν στις μουσικές σχολές της περιοχής. Αλλά και το φεστιβάλ πειραματικής μουσικής έχει μεγάλη ανταπόκριση, λόγω του Πολυτεχνείου της Ξάνθης και των νέων παιδιών.
Χ.Π.: Τα οποία σας ακολουθούν, αν κρίνω από αυτά που περιγράφετε.
Π.Ξ.: Εχουμε κερδίσει ένα πολύ μεγάλο μέρος τους. Αν και ηλικιακά το κοινό καλύπτει μεγάλη γκάμα. Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, διαλέξεις γίνονταν μόνο με αφορμή επετείους. Σήμερα, η εικόνα είναι εντελώς διαφορετική. Και μπορεί ο Μάνος Χατζιδάκις να είναι η μορφή που χαρακτηρίζει την πόλη, αλλά κανένα ραδιόφωνο δεν έπαιζε μουσική του, πουθενά δεν ακουγόταν. Σήμερα, όταν η ΦΕΞ κάνει μουσικές εκδηλώσεις για τον Χατζιδάκι, γίνεται το αδιαχώρητο. Γενικότερα, υπάρχει πλέον ένα άλλο κλίμα, περισσότερο από νέους που άρχισαν να δημιουργούν, μια άλλη διαφορετική αισθητική. Ολα άρχισαν να γίνονται ακόμη πιο όμορφα με τον «εικαστικό περίπατο», που όταν ξεκίνησε φαινόταν κάτι περίεργο.
Χ.Π.: Μιλήστε μου για τις εκδόσεις της ΦΕΞ.
Π.Ξ.: Εχουμε κυκλοφορήσει μια σειρά καταλόγων υπό τον γενικό τίτλο «Μικρές ιστορίες της Ξάνθης». Επρεπε κάποιος να μιλήσει για το τι ακριβώς συνέβη στην πόλη στη νεότερή της ιστορία, και θέλαμε να γίνει τεκμηριωμένα και επιστημονικά. Ζητήσαμε από έναν μουσειολόγο κι έναν ιστορικό τέχνης να μας γράψουν κάποια κείμενα. Επεξεργαστήκαμε τις πληροφορίες που συγκέντρωσαν αυτοί οι άνθρωποι, και μαζί με το αρχειακό υλικό του Μουσείου βγήκαν οκτώ κατάλογοι, οι οποίοι και θα μπορέσουν να συνεχιστούν. Εχουν γίνει και άλλες εκδόσεις, για τον Καραγκιόζη, για τα λαϊκά δρώμενα και το λαϊκό θέατρο, για γλωσσικά θέματα, αλλά και μια σειρά εικαστικών μικρών βιβλίων, τα οποία τα προχωράμε και σε ψηφιακή μορφή. Ενας ιδιαίτερα χρηστικός οδηγός πόλης, θεωρείται εξαντλημένος. Οπως και για τα παραδοσιακά επαγγέλματα της περιοχής.
Χ.Π.: Γράφουν οι Ξανθιώτες; Ενδιαφέρει την Ξάνθη το βιβλίο;
Π.Ξ.: Δεν φημίζεται η Ξάνθη για το γράψιμο, αλλά τη δεκαετία του '70 η ΦΕΞ, χάρη στη βιβλιοθήκη που διατηρούσε τότε και κυρίως χάρη σ' έναν άνθρωπο, τον Στέφανο Ιωαννίδη, είχε κάνει τον δανεισμό βιβλίων ένα είδος «μόδας». Ηταν άλλοι καιροί, πιο δύσκολοι, και οι νέοι κατέβαιναν από τα χωριά για να δανειστούν ένα βιβλίο! Εμείς κοιτάμε να προκαλέσουμε το ενδιαφέρον τους συνδέοντας τη λογοτεχνία με τη ζωγραφική, τον κινηματογράφο και το θέατρο. Φιλοξενούμε λογοτέχνες, κάνουμε εκδηλώσεις και η θεατρική μας ομάδα κάνει χάπενινγκ σε κοινόχρηστους χώρους, ώστε μαζί με τον συγγραφέα το κοινό να γνωρίσει και τη δουλειά του. Και πάλι, με έναν τρόπο, όλες οι ομάδες μας συνδέονται μεταξύ τους.
